Ένα εορταστικό «αλφαβητάρι» με λέξεις, έθιμα και παραδόσεις του ισπανόφωνου κόσμου, που χαρακτηρίζουν τις γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.
Árbol de Navidad: Χριστουγεννιάτικο Δέντρο. Έθιμο αντίστοιχο με το ελληνικό, η διακόσμηση του χριστουγεννιάτικου έλατου (ή πλέον και πλαστικού) στον ισπανόφωνο κόσμο γίνεται στις αρχές του Δεκέμβρη, συνήθως στις 8 Δεκέμβρη, ημέρα εορτασμού της Θεοτόκου και συμβολίζει κατά μια ευρεία έννοια το Δέντρο της Ζωής αλλά και το δέντρο του παραδείσου από τον οποίο οι πρωτόπλαστοι βρέθηκαν εξόριστοι.
Το δέντρο στολίζεται στο σαλόνι του σπιτιού, με διάφορα στολίδια (adornos) μπάλες (bolas ή bambalinas) γιρλάντες (guirnaldas) φωτάκια (luces) και στην κορυφή ένα αστέρι (estrella) για να δείχνει τον δρόμο σαν το άστρο της Βηθλεέμ. Ιστορικά, η παράδοση του στολισμού ενός δέντρου έφτασε στην Ισπανία το 1870 όταν μια γυναίκα, η ρωσίδα Σοφία Τρουμπέτσκαγια, χήρα του Δούκα του Μόρνυ, ετεροθαλή αδελφού του Ναπολέοντα Γ΄ παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο τον ισπανό αριστοκράτη Pepe Osorio, τον Μεγάλο Δούκα του Σεστο κι έτσι για πρώτη φορά τοποθετήθηκε Χριστουγεννιάτικο Δέντρο στην Μαδρίτη, τα Χριστούγεννα του 1870, στο παλάτι της οικογένειας του Δούκα που δεν υπάρχει πια, το λεγόμενο Palacio de Alcañices που βρισκόταν τότε στο Paseo del Prado στην γωνία με Calle de Alcalá.
Belén: Φάτνη, παίρνει το όνομα της από την περιοχή της Βηθλεέμ (Belén στα ισπανικά) στήνεται συνήθως στα σπίτια κάτω ή δίπλα από το Χριστουγεννιάτικο Δέντρο, αλλά κυρίως σε μεγάλο μέγεθος στο κέντρο της κάθε πόλης, ώστε ο κόσμος να μπορεί να την επισκεφτεί με την οικογένεια του και να δει από κοντά την αναπαράσταση της γέννησης του θείου βρέφους. Είναι επίσης όνομα πολλών χωριών και πόλεων σε περιοχές της Ισπανίας και της Λατινικής Αμερικής, αλλά και χαρακτηριστικό γυναικείο όνομα.
Cabalgata: Η ακριβής σημασία της λέξης είναι καβαλαρία, αλλά η Cabalgata de Reyes Magos είναι μια παρέλαση που γίνεται στους δρόμους του κέντρου κάθε πόλης, το απόγευμα της 5ης Ιανουαρίου, παραμονή της μεγάλης γιορτής των Βασιλιάδων Μάγων της Ανατολής (βλέπε Reyes Magos) που θα φέρουν δώρα στα παιδιά. Είναι άρματα με τους Μάγους που περιφέρονται στην πόλη και η πρώτη Cabalgata έχει καταγραφεί στο Alcoy, μια μικρή πόλη του Alicante ήδη από το 1866.
Discurso del Rey: Το Χριστουγεννιάτικο μήνυμα του Βασιλιά της Ισπανίας προς τον λαό, ένα χαρακτηριστικό «έθιμο» κάθε παραμονής Χριστουγέννων, όπου στις 9 ακριβώς η τηλεόραση παρουσιάζει τον Βασιλιά να κάνει μια ανασκόπηση της χρονιάς που φεύγει και να εύχεται στους πολίτες για τον χρόνο που θα έρθει. Το μήνυμα του Βασιλιά βρίσκει τους Ισπανούς στα σπίτια τους, γύρω από το χριστουγεννιάτικο τραπέζι και οι δημοσιογράφοι αμέσως κάνουν «μετάφραση» των κρυμμένων πτυχών του μηνύματος αυτού, από το ποιες λέξεις χρησιμοποίησε για να πει κάτι, αν ανέφερε την λέξη «κρίση» και πόσες φορές μέχρι και το πώς στεκόταν, τι χρώματα φορούσε και ποιες φωτογραφίες οικογενειακές βρίσκονταν μέσα στο πλάνο. Φέτος, για πρώτη φορά, οι Ισπανοί το βράδυ της Παραμονής θα παρακολουθήσουν τον νέο Βασιλιά, Felipe VI να τους απευθύνει το χριστουγεννιάτικο μήνυμα, μιας και ο Βασιλιάς Juan Carlos I παραιτήθηκε από τον θρόνο τον Ιούνιο του 2014.
Fiesta Fin de Año: Γιορτή της αλλαγής του χρόνου. Οι Ισπανοί γιορτάζουν τα Χριστούγεννα με την οικογένεια τους και την Πρωτοχρονιά κάπου έξω, είτε με φίλους στο κέντρο της πόλης που γεμίζει με κόσμο, είτε κάνοντας κάποιο ταξίδι. Αν αποφασίσουν να φύγουν για πρωτοχρονιά οι Ισπανοί, κάτι που συνέβαινε αρκετά πριν τα χρόνια της κρίσης, θα διαλέξουν συνήθως ή έναν προορισμό κοντινό σαν τα Κανάρια Νησιά ή το Παρίσι ή κάποιο μακρινό ταξίδι απωθημένο σαν την Νέα Υόρκη.
Inocentes (el día de los): Ημέρα των αθώων, στις 28 Δεκεμβρίου για τον ισπανόφωνο κόσμο γιορτάζεται η ημέρα των ψεμάτων κάτι σαν την δική μας πρωταπριλιά. Αν και η απαρχή της συγκεκριμένης γιορτής έρχεται από την σφαγή των μικρών παιδιών που διέταξε ο Ηρώδης για να γλυτώσει από το μικρό Ιησού, πλέον η γιορτή έχει χαρακτήρα διασκεδαστικό επηρεασμένη κυρίως όπως και άλλες μεγάλες γιορτές από παγανιστικά στοιχεία. Έτσι εκείνη την ημέρα οι εφημερίδες δημοσιεύουν μικρές ή μεγάλες ειδήσεις που αρχικά μοιάζουν απίστευτες ή και κωμικές για να δουν πως θα αντιδράσει ο κόσμος και σε διάφορες περιοχές γίνονται εκδηλώσεις που θυμίζουν περισσότερο απόκριες. Στο Ibi του Alicante οι νεαροί κάτοικοι επιτίθενται ο ένας στον άλλον με αλεύρι και στην Fraga της Huesca πετούν αυγά. Στο Jalance της Valencia γιορτάζουν την Γιορτή των Τρελών (fiesta de los locos) όπου οι νέοι της περιοχής επιτρέπεται να πάρουν την κυριαρχία των δρόμων της πόλης, ντυμένοι με υπερβολικά ρούχα και μακιγιάζ και το ίδιο βράδυ χορεύουν τον χορό των τρελών όπου για λίγο όλα επιτρέπονται.
Juguetes: Παιχνίδια που περιμένουν με ανυπομονησία τα παιδιά. Στην Ισπανία η τυπική ανταλλαγή των δώρων γίνεται στις 6 Ιανουαρίου και όχι την Πρωτοχρονιά όπως εδώ. Αν τα παιδιά συμπεριφέρθηκαν καλά όλη την χρονιά, οι Mάγοι με τα δώρα θα τους φέρουν τα παιχνίδια που ζήτησαν - τα παιδιά γράφουν γράμμα στους Mάγους και όχι στον Άγιο Βασίλη και αφήνουν τα παπούτσια τους σε κάποιο σημείο του σπιτιού για να τα βρουν την άλλη μέρα γεμάτα δώρα, αν όμως δεν ήταν καλά παιδιά τότε αντί για δώρα θα λάβουν κάρβουνο, κάποια ειδικά γλυκά δηλαδή με άσχημη όψη που συμβολίζουν κάτι αρνητικό.
Loteria, το Χριστουγεννιάτικο Λαχείο, το ονομαζόμενο και El Gordo de Navidad για το μεγάλο βραβείο του, που κληρώνει κάθε χρόνο στις 22 Δεκέμβρη και μοιράζει εκατομμύρια σε διάφορες περιοχές της Ισπανίας, σε πολλούς κατοίκους που το περιμένουν με μεγάλο ενθουσιασμό και αγωνία. Η πρώτη φορά στην ιστορία που κληρώθηκε ένα χριστουγεννιάτικο λαχείο στην χώρα ήταν το 1812 στο Cádiz της Ανδαλουσίας, αν και η πρώτη φορά που θεωρείται επίσημη η Κλήρωση του Χριστουγεννιάτικου Μεγάλου Λαχνού ήταν το 1892. Οι λαχνοί αποτελούνται από πενταψήφια νούμερα όπου το κάθε νούμερο διαιρείτε δια δέκα κι έτσι ο κάτοχος του κάθε λαχείο έχει δυνατότητα να κερδίσει το 1/10 από το συνολικό ποσό αν έχει αγοράσει έναν λαχνό. Ο κάθε λαχνός κοστίζει 20 ευρώ και από το 2011 μόνο το μεγάλο βραβείο μοιράζει 4 εκ. ευρώ (το νούμερο) δηλαδή 400.000 ευρώ ο κάθε λαχνός. Οι πωλήσεις ξεκινούν από τον Ιούλιο και υπάρχει πλέον και ψηφιακή έρευνα για όποιον ψάχνει που μπορεί να αγοράσει ένα συγκεκριμένο νούμερο. Το Μεγάλο Χριστουγεννιάτικο Λαχείο μεταδίδεται ζωντανά από την κρατική ισπανική τηλεόραση (με πολύ υψηλή τηλεθέαση και ανταποκρίσεις από όλα τα κανάλια) και είναι παιδιά αυτά που «τραγουδούν» τα νούμερα, συγκεκριμένα μαθητές από το Colegio de San Idelfonso καλούνται κάθε χρόνο να είναι αυτοί που θα ανακοινώσουν τραγουδιστά πάντα τα νούμερα και θεωρούνται πολύ τυχερά τα παιδιά που «βγάζουν» τα μεγάλα βραβεία.
Video Loteria 2013 http://youtu.be/wR48sKEs8oI
Δείτε εδώ το συγκινητικό διαφημιστικό της φετινής Κλήρωσης του Χριστουγεννιάτικου Λαχνού - Anuncio 2014 http://youtu.be/cDsxAbpuH-M
Misa del Gallo: Η λειτουργία των Χριστουγέννων που συνήθως ξεκινάει αφού περάσουν τα μεσάνυχτα της Παραμονής (ή λίγο νωρίτερα σε κάποιες περιοχές) λέγεται και Αγία Λειτουργία που προετοιμάζει τους πιστούς για την Γέννηση του Χριστού.
Mercados de Navidad: Οι Χριστουγεννιάτικες αγορές που στήνονται τις ημέρες πριν τις γιορτές είναι χαρακτηριστικές και στον ισπανόφωνο κόσμο. Στην Ισπανία κάθε πόλη έχει πολλές τέτοιες μικρές ή μεγαλύτερες αγορές, πάγκους γεμάτους γιορτινά στολίδια και δώρα. Ειδικότερα η Plaza Mayor της Μαδρίτης φιλοξενεί μια μεγάλη χριστουγεννιάτικη αγορά, ενώ στην Βαρκελώνη η αντίστοιχη αγορά ονομάζεται Feria de Santa Llúcia και πραγματοποιείτε ήδη από τέλη Νοέμβρη στον χώρο μπροστά στον Καθεδρικό Ναό της Βαρκελώνης (Catedral de la Santa Cruz y de Santa Eulália) Bari Goti (όπως λέγεται στα καταλανικά η γοτθική γειτονιά του ιστορικού κέντρου της Βαρκελώνης).
Nochebuena: Η παραμονή των Χριστουγέννων, η Άγια Νύχτα, το βράδυ που όλοι οι Ισπανοί μαζεύονται στα σπίτια με την οικογένεια και τους πολύ κοντινούς τους ανθρώπους, ακόμα και αν χρειάστηκε να διανύσουν χιλιόμετρα για να βρεθούν για λίγο μαζί. Μοιράζονται το οικογενειακό τραπέζι με θαλασσινά συνήθως (mariscos) ή αρνί (cordero) γλυκά (turrones) και καλό κρασί ή σαμπάνια (cava). Αν έρχονται από μακριά και συναντιούνται μόνο για Χριστούγεννα είναι ίσως και η μέρα που θα ανταλλάσουν τα δώρα οι μεγάλοι, θα παίξουν χαρτιά και θα ξενυχτήσουν μέχρι το πρωί.
Nochevieja: Η παραμονή της Πρωτοχρονιάς, η τελευταία μέρα του Χρόνου, οι ισπανοί σκορπίζουν σε πλατείες, πάρτυ, ξένες χώρες, ξενοδοχεία, ρεστοράν ή άλλα μαγαζιά για να γιορτάσουν την έλευση του νέου χρόνου με φίλους, με αλκοόλ και με σταφύλια (βλέπε Uvas)
Olentzero: Είναι ένα έθιμο της Παραμονής των Χριστουγέννων τυπικό στην Χώρα των Βάσκων, όπου οι κάτοικοι περιφέρουν στους δρόμους τον Olentzero, έναν καρβουνάνθρωπο που σύμφωνα με την βάσκικη παράδοση είναι ένας μυθικός χαρακτήρας, είτε ένας αγγελιοφόρος, είτε ένας βοσκός ή αγρότης που φωνάζει στους δρόμους πως είναι πια Χριστούγεννα και οι νέοι τον συνοδεύουν τραγουδώντας τα κάλαντα.
Posadas: Ποσάδας θα πει Πανδοχείο, Χάνι και είναι ένα έθιμο που το συναντούμε κυρίως στην Λατινική Αμερική. Στο Μεξικό, στις Ονδούρας, την Γουατεμάλα, το Ελ Σαλβαδόρ, τον Παναμά για τις 9 ημέρες που προηγούνται τα Χριστούγεννα, δηλαδή από τις 16 Δεκεμβρίου ομάδες βγαίνουν στους δρόμους και τιμούν την διαδρομή της Μαρίας και του Ιωσήφ από όταν έφυγαν από την Ναζαρέτ μέχρι να φτάσουν στην Βηθλεέμ περνώντας από διάφορα μέρη όπου διανυκτερεύουν μέχρι να φτάσουν στην φάτνη όπου θα γεννηθεί ο μικρός Ιησούς. Οι ομάδες κάνουν στάση σε διάφορα σπίτια όπου τραγουδούν σε χορωδία και δέχονται «φιλέματα» από τους οικοδεσπότες, μέχρι να φτάσουν στο σπίτι που είναι τελικά καλεσμένοι. Οι Posadas υπάρχουν σε διάφορες παραλλαγές, ανάλογα με την περιοχή και στην εξέλιξη των χρόνων έχουν μεταλλαχθεί σε μια πιο απλή γιορτή (κι όχι απαραίτητα περιφορά). Κάτι που παραμένει χαρακτηριστικό είναι οι Piñatas, πήλινα σκεύη καλυμμένα με παπιέ μασέ (πλέον συνήθως φτιαγμένα από χαρτόνι στην βάση τους) που σχηματίζουν ένα μεγάλο χρωματιστό αστέρι και μέσα κρύβουν γλυκά, ζαχαρωτά και άλλες μικρές λιχουδιές για τα παιδιά. Κάποιος καλείτε να σπάσει την piñata που βρίσκεται κρεμασμένη ψηλά και τα δώρα-λιχουδιές πέφτουν σαν βροχή ώστε να τα μαζέψουν τα παιδάκια. Κάτι αντίστοιχο με τις Posadas εορτάζεται στην Κολομβία, το Εκουαδόρ και την Βενεζουέλα, δεν είναι απαραίτητα γιορτή θρησκευτική αλλά λαμβάνει χώρα και πάλι αυτές τις 9 μέρες πριν τα Χριστούγεννα και σε αυτές τις χώρες ονομάζεται La Novena de los Aguinaldos (σε ελεύθερη μετάφραση θα λέγαμε πως είναι τα εννιάμερο του μποναμά μιας και όλοι κερνάνε τις χορωδίες που λένε τα ειδικά για αυτές τις ημέρες θρησκευτικά κάλαντα).
Reyes Magos: Οι τρεις μάγοι με τα δώρα, ο Melchor, ο Gaspar και ο Baltasar που ακολούθησαν το άστρο της Βηθλεέμ για να φέρουν στον μικρό Ιησού (Niño Jesus) χρυσό (oro), λιβάνι (incienso) και σμύρνα (mirra). Παρόλο που ημερολογιακά η γιορτή των Μάγων γιορτάζεται όταν πια ολοκληρώνεται η περίοδος των Χριστουγέννων και συμπίπτει με την γιορτή των δικών μας Θεοφανείων θεωρείτε για τον ισπανόφωνο κόσμο πολύ σημαντική γιορτή, δίνοντας έτσι στους τρεις μάγους εξέχουσα σημασία. Το τυπικό γλυκό της ημέρας αυτής είναι το Roscón de Reyes (ή Rosca) ένα μεγάλο κουλούρι σαν τσουρέκι γεμιστό με κρέμα, σαντιγί ή σοκολάτα και διακοσμημένο με διάφορα χρωματιστά ζαχαρωτά και άχνη. Στην Αργεντινή και το Μεξικό το Roscón συνοδεύεται από ένα ρόφημα σοκολάτα για πρωινό ή απογευματινό και γενικά μπορεί σε ορισμένες περιοχές να κρύβουν μέσα μικρά παιχνίδια για να τα βρουν τα παιδιά και να χαρούν.
San Nicolás: Όπως είπαμε ήδη, στον ισπανόφωνο κόσμο αν και ταυτίζουν τον ταυτίζουν τον San Nicolas με τον Papa Noel (Άγιο Βασίλη, Santa Claus της Ευρώπης), δεν τον γιορτάζουν ιδιαίτερα αφού προτιμούν τους Μάγους με τα Δώρα. Έτσι Άγιος Νικόλαος και η 6η Δεκεμβρίου είναι η απαρχή της εορταστικής περιόδου αλλά σε καμία περίπτωση δεν έχει την ίδια σημασία όπως σε άλλα μέρη του κόσμου.
Turrón: Το αντίστοιχο μαντολάτο, το πιο χαρακτηριστικό γλύκισμα των γιορτών, φτιαγμένο από μέλι ή ζάχαρη και συνήθως με αμύγδαλα και σε κάποιες εκδοχές με κομματάκια φρούτων, ξηρούς καρπούς ή και σοκολάτα. Η μεγαλύτερη παραγωγήturrón γίνεται στην Περιφέρεια της Βαλένθιας, συγκεκριμένα τα πιο διάσημα είναι το Turrón de Alicante και το Turrón de Jijona (που ονομάζεται και μαλακό τουρόν).
Tío de Nadal ή Tío Cagón: Είναι ένα έθιμο παραδοσιακό κυρίως στις περιοχές της Αραγονίας και της Καταλονίας, όπου σε κάθε σπίτι είχαν ένα κούτσουρο ζωγραφισμένο από την μία πλευρά ώστε να μοιάζει με άνθρωπο, σκεπασμένο από την άλλη με ένα κόκκινο ύφασμα. Από τις 8 Δεκεμβρίου, γιορτή της Παρθένου, το τάιζαν συμβολικά κάτι να φάει, ώστε όταν έφτανε η Παραμονή των Χριστουγέννων (Nochebuena) ο Tío de Nadal ήταν έτοιμος για την… αφόδευση (γι’ αυτό λέγεται και Tío Cagón) Τα παιδιά λοιπόν τον χτυπάνε τραγουδώντας συγκεκριμένα τραγουδάκια και εκείνος βγάζει γλυκίσματα και λιχουδιές για κεράσματα για το καλό των Χριστουγέννων.
Uvas: Δώδεκα ρώγες σταφύλι (uvas) για δώδεκα καμπάνες (campanadas) για δώδεκα μήνες του χρόνου. Αυτό είναι το έθιμο της Παραμονής της Πρωτοχρονιάς (Nochevieja) που ξεκίνησε να γιορτάζεται από τα τέλη του 19 αιώνα στην Ισπανία και επεκτάθηκε σε πολλές χώρες του ισπανόφωνου κόσμου, όπως το Μεξικό, τη Βενεζουέλα, τη Βολιβία, το Εκουαδόρ, το Περού, την Χιλή κλπ. Το πιο τυπικό σημείο αυτού του εθίμου είναι φυσικά η Puerta del Sol της Μαδρίτης όπου ακριβώς στην αλλαγή του χρόνου μπροστά στο μεγάλο ρολόι που κοσμεί το Κτίριο του Ταχυδρομείου (Casa de Correos) μαζεύονται οι ισπανοί με φίλους, οικογένειες και παρέες και τρώνε στον ρυθμό της κάθε καμπάνας και από μια ρώγα σταφύλι. Με αυτόν τον τρόπο ο καινούργιος χρόνος θα είναι γεμάτος τύχη και ευημερία. Από το 2000 στο εμπόριο υπάρχουν και ειδικές συσκευασίες με ακριβώς 12 ρώγες σταφύλι για να μπορεί ο καθένας να τις έχει μαζί του εκείνη τη νύχτα και να της καταναλώσει όταν έρθει η στιγμή. Στην Αργεντινή πάλι κάτι αντίστοιχο γίνεται με σταφίδες. Οι Campanadas από την Puerta del Sol μεταδίδονται από το 1962 ζωντανά από την ισπανική τηλεόραση με διάφορους διάσημους κάθε φορά να δίνουν τον ρυθμό της αντίστροφης μέτρησης ενώ μια τεράστια μπάλα κατεβαίνει από ψηλά καθώς πλησιάζει η ώρα του ερχομού του καινούργιου χρόνου.
Villancicos: Τα ισπανόφωνα κάλαντα έχουν πολλές εκδοχές και σε κάθε περιοχή μπορεί να συναντάμε διαφορετικά τραγούδια. Η λέξη villancico προέρχεται από την λέξη villanos, όσους δηλαδή προέρχονται από τα χωριά, από την περιφέρεια και δεν ήταν ευγενείς, κυρίως εμφανίστηκαν στην περιοχή της Καστίλλης.
Zambomba: Το τυπικό μουσικό όργανο που συνοδεύει σε πολλές ισπανόφωνες περιοχές τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα είναι η Zambomba, σε κάποιες περιοχές της Ισπανίας (στην Murcia ας πούμε) μπορεί να ονομάζεται και Pandorga ενώ στην Βενεζουέλα το συναντάμε ως Furruco. Είναι ένα δοχείο κεραμικό ή ξύλινο κλεισμένο από πάνω με ύφασμα ή δέρμα που το διαπερνάει μια ράβδος. Zambomba όμως λέγονται και στην Ανδαλουσία, ειδικότερα στην Jerez de la Frontera οι αυτοσχέδιες ή οργανωμένες γιορτές όπου τα κάλαντα τραγουδιούνται σε μορφή φλαμένκο και όλοι μαζί συμμετέχουν και γιορτάζουν έτσι το πνεύμα των Χριστουγέννων.
¡Felices Fiestas!
Καλές Γιορτές!