Διασχίζοντας με το μικρό βαπόρι το θαλάσσιο πορθμό, που πέντε αιώνες πριν είχε διαπλεύσει πρώτος ο Μαγγελάνος, περνάμε από την ηπειρωτική γη της Παταγονίας στο αρχιπέλαγος που ονομάζεται Γη του Πυρός (Tierra del Fuego). Έχουμε αφήσει πίσω μας τα 14000 χιλιόμετρα στεριάς της αμερικανικής ηπείρου και αποβιβαζόματε σ' αυτό το σύμπλεγμα νησιών, που κατά πολλούς θεωρείται το Τέλος του Κόσμου, μιας και είναι η νοτιότερη κατοικημένη περιοχή του πλανήτη μας και η εγγύτερη στην Ανταρκτική. Διαιρείται μεταξύ Χιλής και Αργεντινής και αποτελείται από μία μεγάλη τριγωνική νήσο κι από άλλα μικρότερα μη κατοικημένα νησιά. Η μεγαλύτερη πόλη είναι η Ουσουάια (Ushuaia), ένα πολύβουο γραφικό λιμάνι, από όπου ξεκινούν οι αποστολές για την Ανταρκτική και οι ναυτικές εξορμήσεις στα θυελλώδη νερά του ακρωτηρίου Χορν.
Στα πρώτα του βήματα στο νησί, ο ταξιδιώτης θαρρεί πως τον έχει ακολουθήσει η χέρσα αγριοσύνη της στέπας, οι επίπεδες αχανείς εκτάσεις της ανατολικής Παταγονίας. Οι σπόροι των χαμόφυτων και των αγκαθωτών θάμνων της παταγονικής βλάστησης έχουν μπολιάσει κι εδώ τα πρώτα χώματα του νησιού. Προχωρώντας ωστόσο προς το νότο, το τοπίο σιγά σιγά αλλάζει με μία ομαλή διαβάθμιση από τα ποώδη φυτά στους πρώτους ψηλούς θάμνους- και να που κάποιες συστάδες δενδρυλλίων αρχίζουν να φανερώνονται-, ώσπου φθάνουμε στα ψηλά πυκνά δάση με τις οξιές της Ανταρκτικής, ανθεκτικές στις υπο-πολικές συνθήκες. Εδώ, στα δάση των κωνοφόρων δεν συναντούμε πεύκα και έλατα όπως στο βόρειο ημισφαίριο, αλλά ένα είδος κυπαρισσιού, το νοτιότερο είδος κωνοφόρου στον κόσμο, που φτάνει και τα 40 μέτρα ύψος.
Ομοίως μεταβάλλεται και η τοπογραφία της περιοχής. Τις επίπεδες ημιερήμους, που πρωτοαντικρίζουμε φθάνοντας με το πλοίο στη βορινή πλευρά του νησιού, διαδέχονται οι χαμηλοί λόφοι που "κορυφώνονται" στα επιβλητικά χιονόσκεπα βουνά του νότου (Cordillera Darwin). Τα βουνά αυτά είναι στην πραγματικότητα η απόληξη (ή η αρχή;) της οροσειράς των Άνδεων και φιλοξενούν σημαντικούς παγετώνες .
Η ανακάλυψη του αρχιπελάγους από τους δυτικούς έγινε το 1520, όταν ο Μαγγελάνος έψαχνε για ένα θαλάσσιο πέρασμα από τον Ατλαντικό προς τον Ειρηνικό. Εντόπισε τελικά ένα κανάλι, ανάμεσα στην ηπειρωτική γη και τα νησιά του αρχιπελάγους (estrecho de Magallanes), που συνέδεε τους δύο ωκεανούς. Λέγεται πως την ονομασία “Γη του Πυρός” την έδωσε ο ίδιος ο Μαγγελάνος, διότι αντίκρισε εκεί πάμπολλες φωτιές. Τι ακριβώς όμως ήταν αυτό που είδε; Οι αυτόχθονες κάτοικοι του νησιού, αντιμέτωποι με αντίξοες κλιματικές συνθήκες, είχαν προσαρμοστεί πολύ καλά στο δύσκολο αυτό περιβάλλον. Τα μέλη της φυλής Yaghan, ζούσαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στα κανό, κυνηγώντας φώκιες, θαλασσοπούλια και ό,τι άλλο τους προσέφερε η θάλασσα. Με το λίπος των θαλάσσιων θηλαστικών άλειφαν το σώμα τους, γεγονός που τους επέτρεπε να κυκλοφορούν σχεδόν γυμνοί παρά το δριμύ ψύχος! Επιβίωναν επίσης χάρη στις φωτιές που άναβαν παντού, ακόμη και μέσα στα κανό τους, προκειμένου να κρατηθούν ζεστοί. Αυτές ήταν οι φωτιές που είδε ο Μαγγελάνος.
Τα νησιά δεν κατοικήθηκαν από ευρωπαίους παρά μόνο το 19ο αιώνα, ο οποίος σηματοδότησε ουσιαστικά και το τέλος των ιθαγενών. Τα ιστορικά βιβλία μιλούν για τη γενοκτονία των Yaghan και των Selk’nam, μιας ημι-νομαδικής φυλής της περιοχής. Οι συγκρούσεις και οι ασθένειες αποδεκάτισαν τον ντόπιο πληθυσμό. Μάλιστα ο τελευταίος καθαρόαιμος απόγονος των Selk’nam πέθανε το 1984 και η UNESCO κήρυξε τη γλώσσα τους ως νεκρή, δεδομένου ότι οι τελευταίοι που την γνώριζαν, απεβίωσαν στα τέλη του 20ου αι.
Η Γη του Πυρός πάντα θα εξάπτει τη φαντασία του ταξιδευτή: η γεωγραφική της θέση στα πέρατα, τα απόκρημνα βουνά με τους παγετώνες, η ανθρωπολογική της ιστορία, τα μοναδικά στον κόσμο δάση, οι περιπετειώδεις θάλασσες με τα ναυάγια γύρω από το ακρωτήριο Χορν, δεν θα πάψουν ποτέ να προκαλούν σχεδόν μυστικιστικά την περιέργειά μας.
Άννα Βερροιοπούλου