Η Κάρμεν Καφαρέλ, γενική διευθύντρια του Ινστιτούτου Θερβάντες, επισκέφτηκε την ελληνική πρωτεύουσα με αφορμή τα εγκαίνια του νέου Ινστιτούτου Θερβάντες της Αθήνας και παραχώρησε την παρακάτω συνέντευξη στο ispania.gr.

- Κυρία Καφαρέλ, μιλήστε μας λίγο για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία.

- Το όνομά μου είναι Κάρμεν Καφαρέλ και επαγγέλομαι καθηγήτρια έδρας Επικοινωνίας. Πρώτα εργάστηκα στο Πανεπιστήμιο

Complutense της Μαδρίτης, τώρα βρίσκομαι στο Πανεπιστήμιο Rey Juan Carlos και σε περίοδο άδειας από το έτος 2004. Ήταν όταν ο Πρωθυπουργός της ισπανικής κυβέρνησης Χοσέ Λουίς Ροντρίγκεθ Θαπατέρο με κάλεσε για να διευθύνω το δημόσιο φορέα της Ισπανικής Ραδιοτηλεόρασης (RTVE) σε μια πολύπλοκη διαδικασία, γιατί τότε πραγματοποιήσαμε αναδόμηση της εταιρίας, την ψηφιοποιήσαμε, αλλάξαμε το νομικό της καθεστώς...

Ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα περίοδος μέχρι το 2007, όταν ήρθα σε αυτό το υπέροχο πόστο της διευθύντριας των Ιντιτούτων Θερβάντες. Πρόκειται για ένα ίδρυμα δημόσιου χαρακτήρα που υπάγεται στο Υπουργείο Εξωτερικών. Ο στόχος του είναι να διαδώσει την ισπανική γλώσσα και τις άλλες γλώσσες που συναποτελούν τις επίσημες γλώσσες του Κράτους, καθώς και τον πολιτισμό στα ισπανικά, δηλαδή όχι μόνο των ισπανόφωνων της Ισπανίας αλλά και των ισπανόφωνων της Λατινικής Αμερικής, στα μέρη εκείνα όπου τα ισπανικά δεν είναι επίσημη γλώσσα.

- Στην Ελλάδα γνωρίζουμε το Ινστιτούτο Θερβάντες εδώ και αρκετά χρόνια. Τελευταία έχει γνωρίσει πολύ μεγάλη ανάπτυξη. Θα ήθελα να μας πείτε ποια είναι η στρατηγική που ακολουθεί.

- Γνωρίσαμε τα τελευταία χρόνια, κυρίως από το 2005 και έπειτα, μεγάλη εξάπλωση, επιπλέον επειδή υπήρχε μεγαλύτερη οικονομική ευημερία. Δεν πρόκειται για εξάπλωση για την εξάπλωση, αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για ανταπόκριση στη ζήτηση που υπάρχει. Είναι τεράστια η ζήτηση των ισπανικών ως ξένης γλώσσας ανά τον κόσμο. Αυτή τη στιγμή είναι η δεύτερη γλώσσα που περισσότερο μαθαίνει ο κόσμος ως διεθνή γλώσσα και επίσης η δεύτερη γλώσσα διεθνούς επικοινωνίας, είναι η δεύτερη γλώσσα με περισσότερους φυσικούς ομιλητές μετά από τα κινέζικα, και η Τρίτη γλώσσα επικοινωνίας στο Ίντερνετ. Με αυτά τα δεδομένα, σε περιόδους οικονομικής ευμάρειας μπορέσαμε να επεκτείνουμε το δίκτυο σε διάφορα μέρη του κόσμου? και στην Ασία όπου δεν ήμασταν, σε Αυστραλία, Κίνα, Ιαπωνία, Ινδία... Και αυτή τη στιγμή που όπως όλοι έχουμε έγνοιες και οικονομικά προβλήματα, θα προσπαθήσουμε να επιβραδύνουμε λιγάκι και να σταθεροποιήσουμε το υπάρχον εγχείρημα, που επίσης είναι πολύ σημαντικό? για παράδειγμα η καλή κατάρτιση των καθηγητών, τα καλά διδακτικά και παιδαγωγικά υλικά, και πολλά άλλα.

- Η οικονομική κρίση με ποιο τρόπο επηρέασε τα σχέδια του Ινστιτούτου;

- Επηρέασε αρκετά, γιατί είχαμε λιγότερα χρήματα από το Υπουργείο Εξωτερικών, αναφέρομαι στα χρήματα που αποτελούν τμήμα του γενικού κρατικού προϋπολογισμού. Αλλά όταν δεν υπάρχουν χρήματα, πρέπει να επιστρατεύσει κανείς πάρα πολλή φαντασία και ενθουσιασμό. Επομένως προσπαθούμε –και το καταφέρνουμε προς το παρόν– να μην φαίνεται στη δραστηριότητα που εμείς φέρνουμε εις πέρας: δεν περιορίστηκε ο αριθμός των τάξεων, ούτε αυτός των ακαδημαϊκών δραστηριοτήτων, γιατί φροντίσαμε όλο και περισσότερο να δουλεύει μαζί η κοινωνία των πολιτών, οι επιχειρήσεις και οι διάφοροι οργανισμοί. Όταν ξεκίνησα στο Ινστιτούτο Θερβάντες, η χρηματοδότηση προέρχονταν κυρίως από το γενικό προϋπολογισμό του Κράτους και η αυτοχρηματοδότηση αποτελούσε το 8%. Τώρα αυτοχρηματοδοτούμαστε κατά 32%. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει συμμετοχή από την κοινωνία των πολιτών και αυτό είναι πολύ σημαντικό. Είναι οργανισμοί είτε ισπανικοί είτε της χώρας που μας φιλοξενεί, με τους οποίους εργαζόμαστε από κοινού.

- Τα τελευταία χρόνια επίσης παρατηρούμε ότι δουλεύετε πολύ με το Ίντερνετ.

- Είναι λογικό. Από τη μια πλευρά, κανείς δεν μπορεί να αντιληφθεί τον 21^ο αιώνα χωρίς τις νέες τεχνολογίες πληροφόρησης και επικοινωνίας. Εγώ πάντα λέω ότι είναι τόσο μεγάλη η ζήτηση των ισπανικών ανά τον κόσμο που το εύλογο είναι να έχουμε ένα μεγάλο Εικονικό Κέντρο Θερβάντες και τα 72 Ινστιτούτα Θερβάντες για φοίτηση με φυσική παρουσία. Ένα εικονικό κέντρο που να καλύπτει τις ίδιες λειτουργίες, δηλαδή, να μπορεί κανείς να μάθει ισπανικά από το Ίντερνετ, να έχει πρόσβαση στον πολιτισμό... Όντως, έχουμε πάνω από εκατό σελίδες μόνο στη δική μας σελίδα και μια πολιτιστική τηλεόραση στα ισπανικά, την Cervantes TV. Αλλά πάνω από όλα υπάρχει κάτι που δεν μπορούμε να παραβλέψουμε, και αυτό είναι οι νέοι. Οι νέοι βλέπουν τηλεόραση μέσω του Ίντερνετ, ακούνε το ραδιόφωνο μέσω Ίντερνετ, διαβάζουν μέσω Ίντερνετ, επικοινωνούν μέσω Ίντερνετ? άρα πρέπει να είμαστε ικανοί να προσαρμοστούμε σε αυτούς. Οι νέοι είναι ένα δυναμικό που μας ενδιαφέρει πολύ, γιατί είναι αυτοί που θα ηγηθούν του αύριο. Αν οι νέοι μιλάνε ισπανικά σήμερα, την επαύριο η ισπανική γλώσσα θα είναι παρούσα στον κόσμο.

- Στην Ισπανία υπάρχουν και άλλες επίσημες γλώσσες εκτός από τα καστιλιάνικα. Πώς αντιμετωπίζει το Ινστιτούτο Θερβάντες αυτές τις γλώσσες;

- Σε όλα τα Ινστιτούτα Θερβάντες προσφέρονται κατά την έναρξη των εγγραφών τόσο τα καστιλιάνικα, όσο και τα καταλανικά, τα γαλικιανά και τα βασκικά. Και ακολουθούμε μια πολιτική θετικής διάκρισης: Για παράδειγμα, αν περιμένουμε να συγκεντρωθούν 10 ή 12 μαθητές για να δημιουργήσουμε μια τάξη ισπανικών, σε αυτές τις μειονοτικές γλώσσες τη φτιάχνουμε με μόνο 8 μαθητές. Έχουμε γύρω στα 100 γκρουπ συνολικά σε κάθε μια από αυτές τις γλώσσες, και συγκεντρώνονται βασικά σε χώρες της παλιάς Ευρώπης, όπως η Γερμανία, η Γαλλία και άλλες.

- Ποιος είναι ο ρόλος του Ινστιτούτου Θερβάντες στη Λατινική Αμερική;

- Το νομικό μας καθεστώς δε μας επιτρέπει να έχουμε Ινστιτούτα Θερβάντες σε έδαφος όπου τα ισπανικά είναι μητρική γλώσσα. Η μεγαλύτερη παρουσία των ισπανικών ως ξένης γλώσσας στη Λατινική Αμερική είναι στη Βραζιλία, που έχει καταφέρει να γίνει η χώρα με τον μεγαλύτερο αριθμό Ινστιτούτων Θερβάντες, και με πολλή δουλειά, γιατί ο Λούλα δημοσίευσε ένα νόμο σύμφωνα με τον οποίο τα ισπανικά διδάσκονται στην πρωτοβάθμια και μέση εκπαίδευση, πράγμα εύλογο αφού περιβάλλονται από ισπανόφωνους. Στην υπόλοιπη Λατινική Αμερική, εργαζόμαστε από κοινού με τα Πανεπιστήμια με σκοπό να ενισχύσουμε τα συστήματα πιστοποίησης –αντίστοιχα του δικού μας DELE– για την καλύτερη κατάρτιση των καθηγητών και για διδακτικές έρευνες, για παράδειγμα.

- Όντως, στην Αργεντινή ενδιαφέρονται να φτιάξουν άλλο είδος πιστοποίησης.

- Σήμερα το DELE είναι ένα από τα πτυχία της ισπανικής ως ξένης που χαίρουν μεγαλύτερης αναγνώρισης. Πρόκειται για είναι ένα πτυχίο του ισπανικού Υπουργείου Παιδείας. Τα πιο σημαντικά Πανεπιστήμια της Λατινικής Αμερικής έχουν τις δικές τους πιστοποιήσεις. Προσεχώς, θα έχουμε μια συνάντηση στη Γουαδαλαχάρα, στο Μεξικό, με τα Πανεπιστήμια της Ιβηροαμερικής, και στα πλαίσια αυτής της συνάντησης θα υπογράψουμε μια σύμβαση που ονομάζεται SICELE, το οποίο είναι ένα διεθνές σύστημα γλωσσικής πιστοποίησης. Όλοι οι τίτλοι που καλύπτουν τις προδιαγραφές ποιότητας που προβλέπονται από την ΕΕ μπορούν να αποτελέσουν μέρος του SICELE, το DELE επίσης, ώστε οι αποκτηθέντες τίτλοι να έχουν ισχύ και να μπορούν να αναγνωριστούν ως ισότιμοι του DELE.

- Πώς συνδυάζει το Ινστιτούτο Θερβάντες τη διδασκαλία της γλώσσας και του πολιτισμού;

- Η γλώσσα και ο πολιτισμός είναι πάντα αλληλοσυμπληρούμενα και απαραίτητα στοιχεία. Από τη μια πλευρά, στη διδασκαλία των ισπανικών ως ξένης γλώσσας, που πραγματοποιείται κυρίως στις αίθουσες ή με ημι-παρουσία (για εκείνους που μαθαίνουν μέσω του Εικονικού Κέντρου Θερβάντες), είμαστε πολύ καλοί αν λάβουμε υπόψη τις παιδαγωγικές μας μεθόδους, το πρόγραμμα σπουδών, τους πολύ καλά καταρτισμένους καθηγητές μας. Από την άλλη, υπεύθυνες για την προβολή των καλύτερων εκφάνσεων της ισπανόφωνης κουλτούρας στις χώρες που μας φιλοξενούν είναι η διεύθυνση και το πολιτιστικό τμήμα. Συνεργαζόμαστε όχι μόνο με την Ισπανία, αλλά και με τις πρεσβείες των διάφορων ισπανόφωνων χωρών. Οι Ισπανοί νιώθουμε εξίσου δικό μας τον Γκαρθία Μάρκεθ και τον Γκαρθία Λόρκα. Η γνώμη μας είναι πως όταν μαθαίνεις μια γλώσσα μαθαίνεις μια κουλτούρα, και γνωριζόμαστε καλύτερα οι λαοί όταν ξέρουμε κάτι για τον πολιτισμό του άλλου και προσπαθούμε να καταρρίψουμε στερεότυπα που δυστυχώς πάντα έχουμε ο ένας για τον άλλο. Προς αυτήν την κατεύθυνση, οι πολιτιστικές δραστηριότητες πιστεύω ότι μπορούν να βοηθήσουν για να γνωρίσει ο κόσμος καλύτερα την Ισπανία, ως μια χώρα μοντέρνα και πλουραλιστική, μια χώρα που αναπτύχθηκε ραγδαία από την εποχή της δικτατορίας του Φράνκο. Ο πολιστισμός μπορεί να προσελκύσει μαθητές που έπειτα θα ενδιαφερθούν να μάθουν ισπανικά, ή σπουδαστές που έχουν έρθει να μάθουν τη γλώσσα θα ενδιαφερθούν να γνωρίσουν τον πολιτισμό μας. Η διαφορά του Θερβάντες σε σχέση με τα υπόλοιπα επίσημα Ινστιτούτα άλλων γλωσσών έγκειται στο ότι εμείς διδάσκουμε τον πολιτισμό στα ισπανικά, δηλαδή τον πολιτισμό είκοσι χωρών με τις οποίες έχουμε την τιμή και το προνόμιο να μοιραζόμαστε αυτή τη γλώσσα.

- Γνωρίζουμε ότι υπήρχε σχέδιο να ανοίξει ένα Ινστιτούτο Θερβάντες στη Θεσσαλονίκη...

- Ήταν ένα σχέδιο, αλλά αυτή τη στιγμή δεν μπορούμε να το πραγματοποιήσουμε όσο κι αν το θέλουμε, λόγω αυτού που συμβαίνει στην Ελλάδα, στην Ισπανία, στην Ευρώπη και σε παγκόσμιο επίπεδο. Φυσικά πιστεύω πως οι Έλληνες θα το εκτιμούσαν και εμείς θα ήμασταν πολύ ικανοποιημένοι, αλλά τώρα δε διαθέτουμε τον ανάλογο προϋπολογισμό. Και άλλα σχέδια που είχαν προχωρήσει περισσότερο από το συγκεκριμένο, προς το παρόν έπρεπε να τα βάλουμε σε κατάσταση αναμονής. Δεν μπορούμε να ικανοποιήσουμε όλα τα αιτήματα για κέντρα Θερβάντες που θα μας άρεσε και ίσως να έπρεπε να ανοίξουμε.

- Ευχαριστούμε πολύ για το χρόνο σας, κυρία Καφαρέλ.

- Εγώ σας ευχαριστώ.

Συνέντευξη: Κέλλυ Σαμιώτου
Απομαγνητοφώνηση - μετάφραση στα ελληνικά: Βίκυ Ρούσκα

Carmen Caffarel, directora general del Instituto Cervantes, ha visitado la capital griega con motivo de la inauguración del nuevo Instituto Cervantes de Atenas.

─ Señora Caffarel, háblenos un poco sobre usted y su trayectoria profesional.

─ Mi nombre es Carmen Caffarel, de profesión soy catedrática de Comunicación. Primero lo fui en la Universidad Complutense de Madrid, ahora estoy en la Universidad Rey Juan Carlos y estoy en un periodo de excedencia desde el año 2004. Fue cuando el presidente del gobierno español José Luis Rodríguez Zapatero me llamó para dirigir el ente público Radiotelevisión Española (RTVE) en un proceso complicado, porque fue cuando reestructuramos la empresa, la digitalizamos, cambiamos sus estatutos jurídicos… Un periodo muy interesante hasta el año 2007 cuando vine a este maravilloso puesto que es ser directora de los Institutos Cervantes. Es una institución de carácter público que pertenece al Ministerio de Asuntos Exteriores. Su objetivo es difundir la lengua española y las otras lenguas cooficiales del Estado, así como la cultura en español, es decir no sólo la de los españoles de España sino también la de los españoles de América Latina, por aquellos mundos donde el español no es lengua oficial.

─ En Grecia conocemos el Instituto Cervantes desde hace varios años. Últimamente está creciendo mucho. Nos gustaría saber cuál es la estrategia que sigue.

─ Hemos tenido un periodo en los últimos años, más bien desde el 2005, de mucha expansión, también porque había mayor bonanza económica. No es expandir por expandir, sino realmente corresponder a una demanda que hay, y es la grandísima petición del español como lengua extranjera que se está produciendo en el mundo. Ahora mismo es la segunda lengua más estudiada como lengua internacional y la segunda lengua también de comunicación internacional, la segunda lengua de nativos por detrás del chino, y la tercera lengua de comunicación en Internet. Esto ha hecho que en periodos de virtud económica hayamos podido expandir la red en varios lugares del mundo; también en Asia que no estábamos, Australia, China, Japón, India… Y en este momento que como todo el mundo tenemos preocupaciones y problemas económicos, vamos a intentar ralentizar un poquito y consolidar el proyecto que existe, que también es muy importante; por ejemplo la buena formación de los profesores, los buenos materiales didácticos y pedagógicos, y muchas cosas más.

─ ¿La crisis económica en qué sentido ha afectado los planes del Instituto?

─ Ha afectado bastante, porque hemos tenido menos dinero en el sentido del dinero que forma parte de los presupuestos generales del Estado, el que nos confiere el Ministerio de Asuntos Exteriores. Lo que pasa es que cuando no hay dinero hay que tener muchísima imaginación y muchísima ilusión. Entonces estamos intentado –y lo hemos logrado de momento– que no se note nada en la actividad que nosotros desempeñamos: ni menor número de clases, ni menor número de actividades académicas, porque hemos procurado que cada vez más la sociedad civil, las empresas, las instituciones trabajen con nosotros. Cuando yo llegué al Instituto Cervantes, la financiación era principalmente de los presupuestos generales del Estado y nos autofinanciábamos en un 8%. Ahora mismo nos estamos financiando en un 32%. Eso quiere decir que se ha implicado la sociedad civil y eso es muy importante. Son instituciones bien españolas bien del país que nos acoge y trabajamos juntos.

─ En los últimos años también hemos visto que trabajáis mucho con Internet.

─ Es lógico. Por un lado, nadie entiende el siglo XXI si no es con las nuevas tecnologías de la información y la comunicación. Yo siempre he dicho que es tal la demanda de español que tenemos por todo el mundo que lo lógico es tener un gran Centro Virtual Cervantes y luego 72 presenciales. Un centro virtual que cumpla con las mismas funciones, es decir, que se pueda aprender español por Internet, que se pueda acceder a la cultura... De hecho, tenemos más de cien páginas solamente en nuestra página y una televisión cultural en español, Cervantes TV. Pero sobre todo hay algo que no podemos pasar por alto, que son los jóvenes. Los jóvenes ven la tele por Internet, oyen la radio por Internet, estudian por Internet, se comunican por Internet; luego tenemos que ser capaces de adecuarnos a ellos. Los jóvenes son un potencial que nos interesa mucho, porque son los líderes del día de mañana. Si los jóvenes hablan español hoy, el día de mañana el español estará presente en el mundo.

─ En España hay también otros idiomas oficiales aparte del castellano. Me gustaría saber cómo el Instituto Cervantes trata estos idiomas.

─ En todos los Institutos Cervantes se ofrece cuando comienzan las matrículas tanto el castellano, como el catalán, el gallego y el euskera. Y seguimos una política en discriminación positiva: Por ejemplo, si esperamos a que haya 10 o 12 alumnos para formar un grupo de español, pues con sólo 8 alumnos en esos idiomas minoritarios, sí que lo formamos. Tenemos alrededor de 100 grupos en total de cada una de estos idiomas, que se concentran fundamentalmente en países de la vieja Europa, como Alemania, Francia y otros.

─ ¿Cuál es el papel del Instituto Cervantes en América Latina?

─ Nuestra ley fundacional no nos permite tener Institutos Cervantes en aquellos territorios donde el español no es lengua materna. La presencia mayor del español como lengua extranjera en América Latina es en Brasil, que ha pasado a ser el país que mayor número de Institutos Cervantes tiene, y con muchísimo trabajo, porque Lula ha promulgado una ley por la cual el español se ofrece en las enseñanzas media y primaria, lo que es lógico porque están rodeados por hispanoparlantes. En el resto de América Latina, lo que hacemos es trabajar con las Universidades a fin de potenciar los sistemas de certificación –los equivalentes a nuestro DELE–, para tener mejor formación de profesores y para investigaciones didácticas, por ejemplo.

─ De hecho, en Argentina están interesados en hacer otro tipo de examen de certificación.

─ Hoy por hoy, el DELE es uno de los diplomas de ELE que más reconocimiento tienen. No en vano es el diploma que surge desde el Ministerio de Educación español. Las Universidades más importantes de América Latina tienen sus propios certificados. Próximamente, habrá un encuentro en Guadalajara, México, con las Universidades iberoamericanas, y en el seno de ese encuentro vamos a firmar un convenio que se llama SICELE, que es un sistema internacional de certificación lingüística. Todos los títulos que alcancen los estándares de calidad fijados por la UE pueden formar parte del SICELE, el DELE también, para que los títulos obtenidos tengan validez y puedan ser homologados al DELE.

─ ¿Cómo combina el Instituto Cervantes la enseñanza de la lengua y la cultura?

─ La lengua y la cultura son siempre complementarias y necesarias. Por un lado, en la docencia del ELE, que se produce fundamentalmente en las aulas o es semi-presencial (para aquellas personas que decidan aprender con el Centro Virtual Cervantes), somos muy buenos teniendo en cuenta nuestros métodos pedagógicos, el plan curricular, nuestros profesores están muy bien formados. Por el otro, corre a cargo de la dirección y del área cultural mostrar a los países que nos acogen lo mejor de la cultura en español, y ahí trabajamos no sólo con España, sino con las embajadas de los diferentes países hispanoparlantes. Los españoles sentimos tan nuestro García Márquez como García Lorca. Pensamos que eso tiene que ser así, porque cuando aprendes una lengua también aprendes una cultura, y nos conocemos mejor los pueblos si sabemos algo de la cultura de otro e intentamos deshacer estereotipos que todos por desgracia tenemos siempre de otro. En este sentido, las actividades culturales creo que pueden ayudar a que se conozca España mejor, como un país moderno y plural, un país que ha crecido exponencialmente desde la dictadura de Franco. La cultura puede atraer alumnos que luego les interese estudiar español, o estudiantes que hayan venido a aprender, pues que conozcan nuestra cultura. La diferencia de Cervantes respecto a todos los demás Institutos oficiales de otras lenguas está en que nosotros enseñamos la cultura en español, es decir de veinte países que tenemos el honor y el privilegio de compartir este idioma.

─ Sabemos que había un proyecto de abrir un Instituto Cervantes en Tesalónica…

─ Ha sido un proyecto, pero ahora mismo no nos lo podemos permitir por mucho que nos gustaría por lo que sucede en Grecia, en España, en Europa y a nivel mundial. Desde luego creo que los griegos lo agradecerían y nosotros estaremos encantados, pero no disponemos ahora mismo de presupuesto. Incluso otros proyectos que estaban más adelantados que éste, de momento los hemos tenido que poner un poco en stand by. No podemos cumplir toda la demanda de peticiones de centros que nos gustaría y que quizás deberíamos abrir.

─ Muchas gracias por su tiempo, señora Caffarel.

─ Gracias a vosotros.

Entrevista: Kelly Samiotou
Transcripción - traducción al griego: Vicky Rouska